Λίγες μέρες πριν τις αυτοδιοικητικές εκλογές, μπορεί να φέρει κανείς στο νου του τόσο το επίπεδο του προεκλογικού διαλόγου (όχι μόνο το διαδικτυακό, αλλά, εν πολλοίς και σε πραγματικό επίπεδο), όσο και τη στάση κυρίως των νέων εκλογέων στις πρόσφατες βουλευτικές εκλογές, για να αναρωτηθεί αν και κατά πόσον υπάρχει πολιτική σκέψη και κριτική ικανότητα στις μέρες μας. Θεωρώ ότι αυτά τα δύο απουσιάζουν σε μεγάλο βαθμό από μεγάλο μέρος των εκλογέων σήμερα και εκτιμώ πως αυτό οφείλεται στην κατάρρευση των ιδεολογιών που μέχρι τώρα συγκροτούσαν σε μεγάλο βαθμό την πολιτική σκέψη πολιτών και κομμάτων. Κι αν για την κομμουνιστική ιδεολογία πολλοί υποστηρίζουν ότι χάθηκε με την κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων (αν και σε αυτό διαφωνούν οι κομμουνιστές), για τον καπιταλισμό και τη νεοφιλελεύθερη ιδεολογία, η κοινή αντίληψη είναι πως κυριαρχούν. Αυτή η αντίληψη, όμως, φαίνεται να είναι λανθασμένη, όπως υποστηρίζει ο κ. Γιάνης Βαρουφάκης σε άρθρο του στο Unherd της 25ης Σεπτέμβρη 2023, που αναδημοσιεύεται στα ελληνικά στην ιστοσελίδα News247.
Στο άρθρο του, ο κ. Βαρουφάκης αναφέρει μεταξύ άλλων: «Σήμερα οι προτιμήσεις μας διαμορφώνονται πλέον όχι από τις αγορές, αλλά από δικτυωμένες ψηφιακές μηχανές – αυτό που αποκαλώ νεφοκεφάλαιο […]. Πρόκειται για μια πύλη προς ένα ολοκληρωτικό, πλήρως συγκεντρωτικό σύστημα δημιουργίας και ικανοποίησης προτιμήσεων – το οποίο κάνει τέσσερα πράγματα ταυτόχρονα: Μας εκπαιδεύει να το εκπαιδεύουμε να μας υπαγορεύει τι θέλουμε, μας πουλάει αυτό που πλέον «θέλουμε» απευθείας, παρακάμπτοντας κάθε πραγματική αγορά, καταφέρνει να μας κάνει να συντηρούμε αυτό το τεράστιο μηχανικό δίκτυο τροποποίησης της συμπεριφοράς με την δωρεάν εργασία μας, π.χ. αναρτώντας κριτικές, βαθμολογώντας προϊόντα, ανεβάζοντας βίντεο κ.λπ., και, τέλος, συγκεντρώνει τεράστιες προσόδους από τους καπιταλιστές-παραγωγούς που αναγκάζονται να χρησιμοποιούν αυτό το μηχανικό δίκτυο, για να πουλήσουν τα προϊόντα τους καταβάλλοντας περίπου 30% με 40% της τιμής στον ιδιοκτήτη του νεφοκεφάλαιου. Αυτό δεν είναι καπιταλισμός. Καλώς ήρθατε στην τεχνοφεουδαρχία!
Το πρόβλημα, βέβαια, δεν είναι η τεχνολογία. […] Μηχανές όπως η Alexa ή τα chatbots τεχνητής νοημοσύνης, όπως το ChatGPT, δεν είναι καν κοντά στο να αποκτήσουν συνείδηση. Δεν έχει όμως καμία σημασία το γεγονός ότι είναι άβουλα εξαρτήματα ενός δικτύου επεξεργασίας δεδομένων που απλώς προσομοιώνει τη νοημοσύνη. Αυτό που έχει σημασία είναι ότι ασκούν αφάνταστη εξουσία σε ό,τι κάνουμε – για λογαριασμό μιας ολιγομελούς νέας άρχουσας τάξης – τους ιδιοκτήτες του νεφοκεφάλαιου. […] Αν και το νεφοκεφάλαιο, η Alexa ή το ChaptGPT, παραμένουν «ασυνείδητα», πρόκειται για εφευρέσεις που απέκτησαν τεράστια εξουσία πάνω μας εκ μέρους των ιδιοκτητών τους. […] Αυτό που, τελικά, σκότωσε τον καπιταλισμό είναι το ίδιο το κεφάλαιο, […] μια μετάλλαξή του που εμφανίστηκε τις τελευταίες δύο δεκαετίες, πολύ πιο ισχυρή από τον προκάτοχό της. […] Αυτή η μετάλλαξη – το νεφοκεφάλαιο – έχει γκρεμίσει τους δύο πυλώνες του καπιταλισμού: τις αγορές και τα κέρδη. Αυτά τα δύο έχουν αντικατασταθεί: Οι αγορές από ψηφιακές πλατφόρμες συναλλαγών που μοιάζουν με αγορές, αλλά δεν είναι έτσι καθώς λειτουργούν ως ψηφιακά φέουδα. Το κέρδος έχει αντικατασταθεί από τον φεουδαρχικό του προκάτοχο: την πρόσοδο που πρέπει να καταβάλλεται για την πρόσβαση σε αυτές τις πλατφόρμες και στο ψηφιακό νέφος γενικότερα, την οποία χρεώνουν οι ιδιοκτήτες νεφοκεφάλαιου. Ως αποτέλεσμα, η πραγματική εξουσία σήμερα δεν ανήκει στους παραδοσιακούς καπιταλιστές. Αυτοί παραμένουν αναντικατάστατα γρανάζια του νέου τεχνοφεουδαρχικού συστήματος, όμως δεν κυριαρχούν, όπως κάποτε. Αντίθετα, έχουν μετατραπεί σε υποτελείς της νέας τάξης των τεχνοφεουδαρχών.
Όσο για εμάς τους υπόλοιπους, έχουμε μετατραπεί εκ νέου σε δουλοπάροικους, συμβάλλοντας στον πλούτο και την εξουσία της νέας άρχουσας τάξης με την απλήρωτη εργασία μας – πλέον της μισθωτής εργασίας που εκτελούμε, όταν μας δίνεται η ευκαιρία. Σε αυτόν τον τεχνοφεουδαρχικό κόσμο, καταργείται πλήρως ακόμα κι η ιδέα του αυτόνομου ατόμου στην οποία θεμελιώνεται ο φιλελευθερισμός (παλαιός και νέος). Οι άνθρωποι είμαστε παγιδευμένοι στο δίκτυο νεφοκεφάλαιου που μας εκπαιδεύει να το εκπαιδεύουμε να μας ελέγχει. Παράλληλα, η σοσιαλδημοκρατία είναι αδιανόητη σε έναν κόσμο όπου οι προλετάριοι μετατρέπονται σε ρομπότ ενώ σχεδόν όλοι οι άλλοι εργάζονται δωρεάν ως δουλοπάροικοι του ψηφιακού νέφους. Σημαίνει αυτό ότι δεν μπορούμε να ανακτήσουμε την αυτονομία μας, την ελευθερία μας; Φυσικά όχι. Όλα μπορούν να είναι αλλιώς!».
Ο κ. Βαρουφάκης προτείνει τη δική του εκδοχή για τη λύση. Σε ό,τι με αφορά, θα έλεγα πως η απάντηση στο πρόβλημα που εμφανίζει η κοινωνία μας και συνίσταται όχι μόνο στην αποϊδεολογικοποίηση της πολιτικής, αλλά και στην ανάδειξη του χρήματος και της κατανάλωσης σε αξία και της απανθρωπιάς σε κυρίαρχη τάση, και στην απαξίωση του κοινωνικού κράτους και της κοινωνικής πρόνοιας, είναι όχι μόνο η πολιτική θέση που θα πρέπει όλοι μας να πάρουμε και ο αγώνας στον οποίο θα πρέπει να προβούμε, αλλά, πρωτίστως, η επιστροφή στις βασικές αξίες της ανθρωπιάς και του ανθρωπισμού, που συνίστανται στην αγάπη και το ενδιαφέρον για το συνάνθρωπο. Όλως τυχαίως, αλλά όχι παραδόξως, πρόκειται για τη βασική διδασκαλία του χριστιανισμού, τον οποίο όλο και περισσότερο, τελευταία απαξιώνουμε, λησμονώντας πως η βασική του διδασκαλία θα μπορούσε να αποτελέσει (αν δεν έχει ήδη αποτελέσει) τη βάση για μια επιστροφή σε ιδεολογίες που θα βρίσκουν λύσεις για τα ανθρώπινα προβλήματα στη βάση των ανθρώπινων αναγκών και όχι των αναγκών της «αγοράς» ή του «νεφοκεφαλαίου». Αν δε μας εκφράζει το «αγαπάτε αλλήλους», ας θυμηθούμε τα λόγια του μεγάλου μας ποιητή Γιώργου Σεφέρη στην ομιλία του κατά την παραλαβή του βραβείου Νόμπελ στη Στοκχόλμη το 1963: «Όταν, στο δρόμο της Θήβας, ο Oιδίπους συνάντησε τη Σφίγγα κι αυτή του έθεσε το αίνιγμά της, η απόκρισή του ήταν: ο άνθρωπος. Τούτη η απλή λέξη χάλασε το τέρας. Έχουμε πολλά τέρατα να καταστρέψουμε. Ας συλλογιστούμε την απόκριση του Oιδίποδα».
Δείτε εδώ κείμενα του κ. Κωσταβασίλη.