Μεταξύ των ημερών που έχουν καθιερωθεί παγκοσμίως για την ευαισθητοποίηση του κοινού σε σχέση με σοβαρά προβλήματα που απασχολούν το σύγχρονο κόσμο, ξεχωρίζει η 11η Ιουλίου. Η μέρα αυτή, που μάλλον θα μείνει πανευρωπαϊκά γνωστή ως η μέρα κατά την οποία οι Ιταλοί κατέστρεψαν το πάρτυ των Άγγλων παίρνοντας το πανευρωπαϊκό κύπελλο ποδοσφαίρου μέσα στο Λονδίνο, καθιερώθηκε ως Παγκόσμια Ημέρα Πληθυσμού το 1990 για να κάνει γνωστό στο ευρύ κοινό τα προγράμματα του Ταμείου για τον Πληθυσμό (UNFPA), ενός οργανισμού του ΟΗΕ που προωθεί το δικαίωμα κάθε άνδρα, γυναίκας και παιδιού στην υγεία και τις ίσες ευκαιρίες. Το UNFPA σχεδιάζει και υλοποιεί πολιτικές και προγράμματα περιορισμού της φτώχειας, αντισύλληψης, ασφαλούς κύησης, πρόληψης και αντιμετώπισης του AIDS και ισότητας των δύο φύλων.
Η φυσική αλλαγή του πληθυσμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης ήταν αρνητική από το 2012, με περισσότερους θανάτους από τις γεννήσεις (4,7 εκατομμύρια θανάτους και 4,2 εκατομμύρια γεννήσεις το 2019), σύμφωνα με στοιχεία που έδωσε στη δημοσιότητα η Eurostat. Μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ, η Γερμανία έχει τον μεγαλύτερο πληθυσμό (83,2 εκατομμύρια κατοίκους) που αντιπροσωπεύει το 18,6% του συνολικού πληθυσμού της ΕΕ την 1η Ιανουαρίου 2020, ακολουθούμενη από τη Γαλλία (67,1 εκατομμύρια ή 15,0%), την Ιταλία (60,2 εκατομμύρια ή 13,5%), την Ισπανία (47,3 εκατομμύρια ή 10,6%) και την Πολωνία (38,0 εκατομμύρια ή 8,5%). Δεκατέσσερα κράτη μέλη έχουν μερίδιο μεταξύ 1% και 5% του πληθυσμού της ΕΕ, ενώ οκτώ έχουν μερίδιο κάτω του 1%. Ο πληθυσμός της Ελλάδας ήταν 10.724.600 το 2019 και 10.709.700 το 2020, (μείωση -1,4‰), στο 2,4% του συνόλου της ΕΕ.
Επιπλέον, 4,2 εκατομμύρια μωρά γεννήθηκαν στην ΕΕ το 2019, 2,2% λιγότερα από ό, τι το προηγούμενο έτος. Τα υψηλότερα ποσοστά γεννήσεων το 2019 καταγράφηκαν στην Ιρλανδία (12,1 ανά 1.000 κατοίκους), τη Γαλλία (11.2 ‰), τη Σουηδία (11.1 ‰), την Κύπρο (10.9 ‰) και την Ελλάδα (10.6 ‰). Στο αντίθετο άκρο της κλίμακας, τα χαμηλότερα ποσοστά γεννήσεων καταγράφηκαν στην Ιταλία (7,0 ‰), την Ισπανία (7,6 ‰), την Ελλάδα (7,8 ‰), τη Φινλανδία (8,3 ‰) και την Πορτογαλία (8,4 ‰). Σε επίπεδο ΕΕ, το ποσοστό γεννήσεων ήταν 9,3 ανά 1.000 κατοίκους. Μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ που σημείωσαν αρνητική φυσική αλλαγή το 2019, οι θάνατοι ξεπέρασαν τις γεννήσεις περισσότερο στη Βουλγαρία (-6,7 ‰), ακολουθούμενες από τη Λετονία (-4,7 ‰), τη Λιθουανία, την Ελλάδα και την Κροατία (από -3,9 ‰), την Ουγγαρία και Ρουμανία (από -3,8 ‰) και Ιταλία (-3,6 ‰).
Οι αριθμοί αυτοί λένε με σχετικά κομψό τρόπο μια πολύ άσχημη και τρομακτική στην προοπτική της αλήθεια. Σύμφωνα με ρεπορτάζ της «Καθημερινής», πριν λίγα χρόνια, οι επιστήμονες κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου, χαρακτηρίζοντας την κατάσταση μη αναστρέψιμη, επισημαίνοντας ότι η δημογραφική βόμβα στην Ελλάδα είναι έτοιμη να εκραγεί, απειλώντας το μέλλον των συντάξεων αλλά και των μεταρρυθμίσεων του ασφαλιστικού. Τα στοιχεία της μη κερδοσκοπικής οργάνωσης HelpAge International με έδρα τη Νέα Υόρκη για την ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων στην Ελλάδα δεν αφήνουν κανένα περιθώριο εφησυχασμού. Το 2030, ένας στους τρεις Έλληνες θα είναι άνω των 60 ετών, ενώ το 2050 η αναλογία θα επιδεινωθεί επικίνδυνα. Η χώρα μας γηράσκει επικίνδυνα και παράλληλα μετατρέπεται σε μία από τις χειρότερες χώρες για να ζουν οι άνθρωποι από τα 60 και μετά. Η Ελλάδα κατατάσσεται μεταξύ των 6 χωρών που γερνούν γρηγορότερα.
Αλλά και η κατάταξη σε υψηλές σχετικά θέσεις, όπως είναι στους τομείς υγείας και της εισοδηματικής ασφάλειας, εντός των επόμενων ετών εκτιμάται ότι θα επιδεινωθεί εξαιτίας των συνεπειών της οικονομικής κρίσης. Όπως χαρακτηριστικά επισημαίνεται από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, η κρίση του δημόσιου συστήματος υγείας και η μείωση των εισοδημάτων ευρύτατου τμήματος του ελληνικού πληθυσμού θα έχουν πιθανότατα δραματικές επιπτώσεις στην υγεία και τη μακροζωία του. Οι αλλαγές στη σύνθεση του ελληνικού πληθυσμού αναμένονται ραγδαίες καθώς ακόμη και στο πολύ κοντινό 2025, οι θάνατοι θα υπερτερούν των γεννήσεων, οι άνω των 65 ετών Έλληνες θα έχουν υπερβεί το 22% ενώ τα πρώτα σημάδια επιδείνωσης της υγείας των πολιτών εξαιτίας της οικονομικής κρίσης θα είναι ορατά. Η γονιμότητα των γενεών που γεννήθηκαν τη δεκαετία 1975-1990 θα περιοριστεί πιθανότατα σε 1,4 παιδιά ανά γυναίκα.
Το πρόβλημα της γήρανσης του πληθυσμού στην Ελλάδα είναι σύμφωνα με μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής μία από τις βασικές προκλήσεις που θα κληθεί να αντιμετωπίσει η χώρα μας έως το 2060. Από 11 εκατ. το 2013, ο πληθυσμός της Ελλάδας εκτιμάται ότι θα μειωθεί έως το 2060 στα 8,6 εκατ. άτομα. Αντίθετα, στη Γαλλία προβλέπεται αύξηση του πληθυσμού στα 75,7 εκατ. το 2060, από 65,7 εκατ. το 2013. Όπως επισημαίνεται, η προσδοκώμενη μείωση του πληθυσμού στην Ελλάδα οφείλεται στο χαμηλό ποσοστό γονιμότητας, που αναμένεται να διαμορφωθεί στο 1,58 το 2060, όταν ο μέσος όρος της Ευρωζώνης θα είναι 1,72. Στο μεταξύ, αντιμέτωπα με υψηλότερους φόρους και ακόμη μικρότερες συντάξεις αναμένεται να είναι τα παιδιά που γεννήθηκαν το 2000 στην Ελλάδα, καθώς όταν φθάσουν στην ηλικία των 50, θα ζουν σε μια χώρα υπερηλίκων. Σε επίσημη αναλογιστική μελέτη που έστειλε η χώρα μας στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το δημογραφικό περιγράφεται ως η θρυαλλίδα που αναμένεται να τινάξει το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης στον αέρα. Η επικίνδυνη γήρανση του πληθυσμού θα έχει ως αποτέλεσμα να παραμένουν στην αγορά εργασίας ολοένα και μεγαλύτερα σε ηλικία άτομα. Το πρόβλημα δεν είναι μόνο ελληνικό, λαμβάνει επικίνδυνες διαστάσεις σε ολόκληρη την Ευρώπη, προκαλώντας τεράστιο πρόβλημα βιωσιμότητας στα ασφαλιστικά συστήματα της Ε.Ε.
Όσο κι αν φαίνεται μικρό κι ασήμαντο, είναι κι αυτό ένα σοβαρό πρόβλημα σε βάθος χρόνου. Θα πρέπει, λοιπόν, να μην εφησυχάζουμε, αλλά να προσπαθήσουμε όλοι να βρούμε τρόπο ώστε η χώρα μας να ξαναβρεί το νεανικό πνεύμα που χρειάζεται.