Η πρόσφατη επιτυχία της πρότασης του «ΣΚΟΥΦΑ» για ένταξη του εθίμου των «Μπαντίδων» στο μητρώο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς του Υπουργείου Πολιτισμού, γεγονός που εντάσσει και την ίδια την Άρτα στο μητρώο αυτό με ό,τι αυτό συνεπάγεται σε αναγνωρισιμότητα και προστασία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, φέρνει στο προσκήνιο το μέγα ζήτημα της ουσίας της ύπαρξης των πολιτιστικών συλλόγων και της προσφοράς τους στον πολιτισμό. Οι περισσότεροι θα γνωρίζουν ότι ο όρος «πολιτισμός» προέρχεται ετυμολογικά από τη λέξη «πόλις», δηλαδή την κρατική οντότητα των αρχαίων Ελλήνων, τον καιρό που κάθε πόλη ήταν κι ένα ανεξάρτητο κράτος, οργανωμένο σε αυτοτελή κοινωνία με δικούς του θεσμούς και διοίκηση. Κάθε πόλη αποτελούνταν από πολίτες οι οποίοι, με βάση την «πολιτείαν» (το πολίτευμα, δηλαδή, που ίσχυε σε κάθε πόλη), συμμετείχαν στην άσκηση της πολιτικής άλλοτε σε μικρότερο κι άλλοτε σε μεγαλύτερο βαθμό. Για να έχει νόημα η συμμετοχή τους αυτή, έπρεπε να υπάρχει ένας κοινός τρόπος αντίληψης των πραγμάτων, ώστε να μπορούν οι πολίτες να έχουν μια κοινή βάση αντιμετώπισης των προβλημάτων της πόλης τους. Κι αυτό διότι για τους αρχαίους Έλληνες το «πολιτεύεσθαι», δηλαδή η συμμετοχή στην πολιτική, ήταν άμεσα συνδεδεμένο με την εξασφάλιση της επιβίωσής τους μέσα στην πόλη και δια μέσου της πόλεως. Επομένως, για τους αρχαίους Έλληνες, δεν υπήρχε ζήτημα διαχωρισμού της πολιτικής από τον πολιτισμό: αυτά τα δύο θεωρούνταν αλληλένδετα.
Με το πέρασμα, όμως, από την άμεση δημοκρατία της πόλεως – κράτους στην έμμεση δημοκρατία των εθνικών κρατών της Δύσης, η πολιτική απέκτησε διαφορετικό περιεχόμενο, καθώς πλέον ασκούνταν (σε καθημερινή βάση) όχι από το σύνολο των πολιτών, αλλά από τους αντιπροσώπους τους. Αυτό οδήγησε σε μια αλλαγή ως προς την αντιμετώπιση της έννοιας του πολιτισμού. Η αλλαγή αυτή έγκειται στο γεγονός ότι οι κατ’ επάγγελμα πλέον πολιτικοί, προσπαθούν να πείσουν ότι ο πολιτισμός δεν είναι πια ένας τρόπος ζωής με στόχο μια κοινή αντιμετώπιση των προβλημάτων της κοινωνίας, αλλά μια κατασκευή άνωθεν, μια κεντρικά ελεγχόμενη καταναλωτική προσφορά που απλώς παραδίδεται για μαζική κατανάλωση στον αδαή όχλο. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη υποκρισία από αυτό! Είναι ζήτημα πολιτισμού αν η ελληνική κοινωνία θα δειχτεί ανθρώπινη και δεν θα αφήσει τα ασθενέστερα μέλη της βορρά στις διαθέσεις των οικονομικών συμφερόντων, αν θα διασφαλίσουμε την ελληνικότητα μέσα στο ευρωπαϊκό χωνευτήρι ή αν θα αφεθούμε να αφομοιωθούμε, αν θα κατακτήσουμε την ανθρωπιά που είναι ακόμα το ζητούμενο ή αν θα μεταβληθούμε σε αδηφάγα ρομπότ που επιχειρούν να επιβιώσουν πατώντας επί πτωμάτων.
Ο τρόπος δράσης δια του πολιτισμού είναι ο τρόπος της ελεύθερης έκφρασης και του προβληματισμού, με στόχο τη διαμόρφωση συνειδήσεων που θα ευαισθητοποιούνται στα προβλήματα της εποχής τους. Εδώ πια τοποθετείται ο κομβικός όσο και πολυποίκιλος ρόλος των πολιτιστικών συλλόγων. Την περίοδο, ειδικά, του Δεκαπενταύγουστου πληθαίνουν οι πάσης φύσεως πολιτιστικές και άλλες εκδηλώσεις προς τιμήν της μεγάλης αυτής γιορτής της χριστιανοσύνης. Πανηγύρια, χοροεσπερίδες, αθλητικές εκδηλώσεις διοργανώνονται από τοπικούς πολιτιστικούς συλλόγους, οι οποίοι βρίσκουν έτσι την ευκαιρία να προσφέρουν στους κατοίκους των χωριών αλλά και στους επισκέπτες τη χαρά της παραδοσιακής διασκέδασης. Έχει αποτελέσει αντικείμενο προβληματισμού το κατά πόσον οι εκδηλώσεις αυτές, αλλά και η αναβίωση πάσης φύσεως εθίμων, αποτελούν πράγματι στοιχείο πολιτισμού ή είναι αντίθετα μια στείρα στροφή στο παρελθόν η οποία μπορεί μεν να βοηθάει τους ξενιτεμένους ούτως ώστε να θυμούνται τη ζωή όπως ήταν κάποτε στο χωριό, αλλά δεν έχει τίποτε να προσφέρει στους κατοίκους πλέον. Ο φολκλορισμός, όπως ονομάζεται από την επιστήμη της λαογραφίας αυτή η τάση, δεν είναι ούτε απαράδεκτος ούτε εξοβελιστέος, όπως τουλάχιστον παρατηρεί ένας από τους κορυφαίους λαογράφους μας, ο καθηγητής Μιχάλης Μερακλής. Τουναντίον αποτελεί αναγκαιότητα, εφόσον οδηγεί στην παραγωγή πολιτισμού.
Η ενασχόληση με τον Πολιτισμό έχει αμφισβητηθεί, επίσης, ως προτεραιότητα, στις μέρες μας. Όταν τίθεται σε κίνδυνο η ίδια μας η επιβίωση θα πρέπει άραγε να έχουμε στο μυαλό μας τη διοργάνωση πολιτιστικών εκδηλώσεων και ανάλογων δραστηριοτήτων; Μήπως είναι αυτό μια πολυτέλεια με την οποία θα πρέπει να ασχολούνται μόνο όσοι έχουν χρόνο για πέταμα; Όχι! Ο πολιτισμός δεν είναι περιττή ενασχόληση. Δεν επιτρέπεται να ολιγωρούμε για τα θέματα του Πολιτισμού! Τουναντίον οφείλουμε, έχουμε μέγιστο χρέος να συνεχίσουμε την προσπάθεια για ανάδειξη και εμπλουτισμό των πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Γιατί, αν κάτι μας διαφοροποιεί από τα άλογα ζώα, αυτό είναι ότι μπορούμε να συμπεριφερόμαστε πολιτισμένα και να αφήνουμε ανεξίτηλο το στίγμα μας, ως λαός, ως κοινωνία, ως πολιτιστικό σύνολο στο πέρασμα του χρόνου. Εδώ λοιπόν έγκειται και η ευθύνη των πάσης φύσεως πολιτιστικών συλλόγων. Στο χέρι τους είναι να μην αφήσουν το φολκλορισμό να νοθευτεί και να νοθεύσει με τη σειρά του τη γνήσια παράδοση. Και οι αναβιώσεις παλαιών εθίμων μπορούν να συνδυαστούν με την ενθάρρυνση προς τους νέους να χρησιμοποιήσουν τις παραδοσιακές φόρμες για να μας παρουσιάσουν κάτι καινούριο.
Αν, λοιπόν, θέλουμε να κρατήσουμε ζωντανό τον τόπο μας, θα πρέπει να ενισχύουμε με κάθε τρόπο τις δράσεις και τις δραστηριότητες των πολιτιστικών συλλόγων που μπορούν να γίνουν τα «φυτώρια» της νεολαίας, με δραστηριότητες που θα προσφέρουν πολιτιστική διέξοδο και διασκέδαση. Είναι σημαντική η δυνατότητα τόσο της ψυχαγωγίας και διασκέδασης, όσο και της επαφής με τις ρίζες μας, την παράδοση και τον πολιτισμό μας, ώστε να μην αλλοτριωθούμε από την ισοπέδωση της πολυπολιτισμικότητας και της παγκοσμιοποίησης.
Δείτε εδώ κείμενα του κ. Κωσταβασίλη.