Υπάρχουν ορισμένες πράξεις, ενέργειες ή δραστηριότητες (θα μπορούσαμε να πούμε) που τις βλέπουμε γύρω μας καθημερινά, χαρακτηρίζουν την καθημερινή μας ζωή και τις θεωρούμε ασήμαντες ή τουλάχιστον χωρίς ιδιαίτερη επίδραση στους γύρω μας και στην κοινωνία. Κι όμως, αυτά τα «μικρά», φαινομενικά αδιάφορα γεγονότα, αυτές οι απλές πράξεις της καθημερινότητας, μόνο ασήμαντες δεν είναι, καθώς, όχι μόνον επηρεάζουν την ποιότητα ζωής ή και την ίδια τη ζωή ακόμα, του διπλανού μας, αλλά αποτελούν και κριτήριο για το πόσο μπορούμε να θεωρούμαστε ολοκληρωμένα και πλήρη μέλη της κοινωνίας στην οποία ζούμε και εντός της οποίας δραστηριοποιούμαστε. Πολύ περισσότερο, μπορούν να αποτελέσουν κριτήριο για το κατά πόσον ή όχι διαθέτουμε αυτό που οι αρχαίοι ονόμαζαν πολιτική συνείδηση, δηλαδή ενσυνείδητη και ηθελημένη ένταξη στην πολιτεία, μ’ άλλα λόγια σε ένα οργανωμένο σύστημα ανθρώπινης συνύπαρξης βασισμένο σε κανόνες που θεσπίζουν οι ίδιοι οι άνθρωποι που αποτελούν αυτή τη συνύπαρξη και τους οποίους έχουν δεσμευτεί ότι θα τηρήσουν. Οι αρχαίοι αυτή την κοινωνική οντότητα την ονόμαζαν «πόλιν» και την αντιμετώπιζαν ως κράτος και πατρίδα τους, εμείς ας πούμε ότι την ίδια συνύπαρξη τη βιώνουμε μέσα σε διαφορετικά όρια, της παγκοσμιοποίησης, της Ευρωπαϊκής Ένωσης, του κράτους μας και τελικά της πόλης ή του χωριού στο οποίο ζούμε.

Για να γίνει σαφέστερο αυτό που εννοώ, ας δούμε ορισμένα παραδείγματα από «μικρές» αλλά όχι ασήμαντες τέτοιες συμπεριφορές, για να αναζητήσουμε τόσο τα κίνητρα όσων τις παράγουν όσο και τις επιπτώσεις που μπορεί να έχουν στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Στη γειτονιά μου, μια κλασική γειτονιά της Άρτας, υπάρχουν δύο κάδοι απορριμμάτων και ένας κάδος ανακύκλωσης. Υπήρχε και ένας βυθιζόμενος κάδος που εξυπηρετούσε πολύ περισσότερο απ’ ό,τι οι δύο που υπάρχουν τώρα, αλλά (όπως φαντάζομαι και όλοι οι βυθιζόμενοι) τέθηκε εκτός λειτουργίας για λόγους που δεν γνωρίζω (ίσως άλλοι συνδημότες να ξέρουν). Είναι σχεδόν καθημερινό το φαινόμενο να βλέπουμε στον κάδο ανακύκλωσης πάσης φύσεως σκουπίδια, μόνο και μόνο διότι αυτός μπορεί να ανοίξει χωρίς να χρειαστεί να τον πιάσει κανείς με τα χέρια του. Αναπόφευκτη συνέπεια αυτού, φαντάζομαι, είναι το γεγονός ότι εδώ και λίγο καιρό οι άλλοι δύο κάδοι παραμένουν ξεσκέπαστοι, με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει για την υγιεινή και την υγεία των περιοίκων. Δεν είναι μόνον αυτό όμως. Συχνό φαινόμενο είναι να βλέπει κανείς αυτοκίνητα παρκαρισμένα σε πεζοδρόμια και μάλιστα επάνω σε «οδηγούς» τυφλών (αναφέρομαι στην ειδική κατασκευή των πεζοδρομίων που επιτρέπει στου συμπολίτες μας με προβλήματα όρασης να αντιλαμβάνονται προς τα πού πρέπει να κατευθυνθούν). Αυτοί οι «οδηγοί» δε, πολλές φορές καταλαμβάνονται από τραπέζια και καθίσματα καταστημάτων. Δεν κάνω λόγο για τα παρκαρίσματα που κλείνουν ράμπες ανόδου και καθόδου αναπηρικών αμαξιδίων στα πεζοδρόμια, γιατί αυτό πλέον θεωρείται κανόνας, όπως περίπου και το να βρεθεί κανείς αντιμέτωπος με μηχανάκι σε μονόδρομο. Τελευταία, αλλά ενδεικτικά φαινόμενα, η τάση πολλών συμπολιτών μας να παρκάρουν τα οχήματά τους όχι στο πάρκινγκ κεντρικών σουπερμάρκετ, αλλά στο δρόμο που πηγαίνει προς αυτά, με αποτέλεσμα να δημιουργείται κομφούζιο, καθώς και τη συχνή (δυστυχώς) συνήθεια να καταλαμβάνονται θέσεις πάρκινγκ αναπήρων από οχήματα χωρίς τη σχετική σήμανση.

Θα αναρωτηθεί κανείς γιατί μπορεί να ενοχλούν κάποιον όλα αυτά, αφού λίγο-πολύ αποτελούν πλέον μέρος της καθημερινότητάς μας και, στο κάτω-κάτω δεν είναι και εγκλήματα, ανεξάρτητα από τις επιπτώσεις που μπορεί να έχουν (οι ανοιχτοί κάδοι μπορεί να είναι φορέας μολύνσεων σε περιόδους καύσωνα ή με τις καταιγίδες μπορεί να δούμε τα σκουπίδια να πλέουν μπροστά στην πόρτα μας, ένας φραγμένος «οδηγός» μπορεί να αποτελέσει αφορμή για ατύχημα, μια κατειλημμένη θέση αναπήρου μπορεί να του κάνει τη ζωή αρκετά δυσκολότερη κ.ο.κ.). Το πρόβλημα δεν είναι αυτά καθαυτά τα «μικρά» περιστατικά του περιορισμένου σύμπαντός μας, αλλά η λογική που οδηγεί σ’ αυτά. Είμαι της άποψης ότι όποιος συμπεριφέρεται με τέτοιο τρόπο δεν έχει ανεπτυγμένο στον απαιτούμενο βαθμό το αίσθημα της ευθύνης απέναντι στο κοινωνικό σύνολο. Ή για να το θέσω καλύτερα, έχει σε μεγαλύτερο βαθμό ανεπτυγμένο το αίσθημα της ατομικότητας από αυτό της κοινωνικότητας. Όταν δεν προσέχουμε τι βάζουμε στην ανακύκλωση, όταν δε μπαίνουμε στον κόπο να ανοίξουμε το καπάκι του κάδου (γιατί έχουμε δει και σκουπίδια πάνω στο καπάκι) ή και να το κλείσουμε, όταν αδιαφορούμε για το λόγο ύπαρξης των «οδηγών» στα πεζοδρόμια, σημαίνει ότι μας ενδιαφέρει περισσότερο η προσωπική μας άνεση, η «βολή» μας που έλεγαν οι παλαιότεροι και λιγότερο το καλό ή η υγεία των συνανθρώπων μας, με τους οποίους όμως πρέπει να συμβιώσουμε, αλλιώς δεν θα μπορούσαν να συγκροτηθούν κοινωνίες πάνω στις οποίες βασίζεται η ίδια μας η επιβίωση ως ανθρώπινο είδος.

Αυτό σημαίνει ότι έχουμε περισσότερο ατομική και λιγότερο πολιτική συνείδηση, είμαστε άτομα και όχι πολίτες, κι αυτό από μόνο του συνιστά πρόβλημα, διότι η ύπαρξη των κοινωνιών βασίζεται ακριβώς στην αλληλοϋποστήριξη και την αλληλεγγύη μέσα στο κοινωνικό σύνολο. Είναι χαρακτηριστικό ότι τις αρετές ο αρχαίος Έλληνας δεν τις επιδίωκε για χάρη του εαυτού του· η απόκτησή τους από το άτομο δεν ήταν μια αποκλειστικά δική του υπόθεση, κάτι δηλαδή που αφορούσε μόνο τον ίδιο. Εκείνο που είχε σημασία για τον αρχαίο Έλληνα ήταν ότι με την απόκτηση των αρετών θα λειτουργούσε τελικά με έναν συγκεκριμένο τρόπο μέσα στην πόλη του: σωστόν ή λανθασμένο. Καταλαβαίνουμε έτσι ότι η ηθική είναι στην πραγματικότητα μέρος της πολιτικής. Γι’ αυτό οι ενέργειες που αναφέρθηκαν στα παραδείγματα δεν είναι διόλου ασήμαντες, εφόσον καταδεικνύουν το μέγεθος της κοινωνικής μας υπευθυνότητας. Για το αν θα αρρωστήσουμε από τους ξεσκέπαστους κάδους δε φταίει ο δήμος που μας τους έβαλε εκεί, φταίνε όλοι εκείνοι που δεν τους ξανακλείνουν μετά τη χρήση τους. Για τις δυσκολίες στην καθημερινότητα των αναπήρων δε φταίει μόνο η Πολιτεία, αλλά και όλοι εκείνοι που αδιαφορούν για την τήρηση των δυνατοτήτων που η Πολιτεία προσφέρει. Γιατί η ατομική ευθύνη είναι μέρος της συλλογικής ευθύνης. Αλλά αυτό αποτελεί στοιχείο του μαθήματος της πολιτικής αγωγής που η ίδια η Πολιτεία κατήργησε από τη Β΄ και Γ΄ Λυκείου, από τις τάξεις δηλαδή στις οποίες φοιτούν οι μαθητές που καλούνται να ψηφίσουν.

Δείτε εδώ κείμενα του κ.Κωσταβασίλη