Η ερχόμενη Τετάρτη, που συμπίπτει με την πεντηκοστή επέτειο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου ενάντια στη δικτατορία, στις 17 Νοεμβρίου του 1973, φέρνει στη μνήμη μνήμες και εικόνες μιας άλλης εποχής, όταν τα πράγματα ήταν δυσκολότερα όσον αφορά τις συνθήκες ζωής και ανάπτυξης της σκέψης αλλά και όσον αφορά την έκφραση της γνώμης, γεγονός που, σε συνδυασμό με όλες τις άλλες παραμέτρους της δικτατορίας, φίμωνε και στραγγάλιζε τη δημοκρατία. Μου φαίνεται όμως ότι τότε τα πράγματα ήταν πιο ξεκάθαρα ως προς τις ιδεολογικές παρακαταθήκες και τους προσανατολισμούς. Δεν είχαν καταρρεύσει, μάλιστα, και τα καθεστώτα του «υπαρκτού σοσιαλισμού», οπότε υπήρχε κι ένας ιδεαλισμός ως προς το ότι θα μπορούσε να επιτύχει ο σοσιαλιστικός μετασχηματισμός της κοινωνίας, που ευαγγελίζονταν τα αριστερά ή τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα.
Στις συνθήκες αυτές, το σύνθημα που εκτοξεύθηκε τότε, για πρώτη φορά, από τα εξεγερμένα νιάτα, «ΨΩΜΙ, ΠΑΙΔΕΙΑ, ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ», συμβόλιζε ακριβώς αυτό το όραμα για αλλαγή, για μετασχηματισμό της κοινωνίας, από κάτι που δεν επέτρεπε την ελεύθερη έκφραση, την ελεύθερη βούληση, την ανεξάρτητη και αυτόνομη κρίση, σε μια κοινωνία που θα στήριζε την ελευθερία των πολιτών της σε μια ελεύθερη αντίληψη, με βάσεις που θα διαμορφώνονταν μέσα από μιαν ακηδεμόνευτη Παιδεία, η οποία, με τη σειρά της, θα βασιζόταν σε ένα υψηλό βιοτικό επίπεδο που θα εξασφάλιζε για όλους τους πολίτες της η ελεύθερη, πλέον, Πολιτεία. Η Παιδεία αυτή θα έπρεπε να στηρίζεται στην ανάπτυξη κριτικής ικανότητας, την στροφή στο συνάνθρωπο, τη διαμόρφωση ανεξάρτητης αλλά συνάμα ισχυρής εθνικής συνείδησης που δεν θα φοβόταν το διαφορετικό αλλά θα το αποδεχόταν ενσωματώνοντάς το. Αν διαβάσει κανείς τα κείμενα των εγκλείστων στο Πολυτεχνείο φοιτητών, τις προκηρύξεις που έβγαζαν, αλλά και τις συνεντεύξεις που έδωσαν κατόπιν, θα καταλήξει, νομίζω, σε αυτά τα συμπεράσματα.
Η συνέχεια της πορείας της χώρας μας δεν δικαίωσε, στο βαθμό που θα ήταν ίσως δυνατό, τις προσδοκίες και τα αιτήματα των φοιτητών, οι οποίοι όμως φέρουν σημαντική ευθύνη γι’ αυτό, καθώς βρέθηκαν (αρκετοί από αυτούς) να κατέχουν θέσεις εξουσίας ή τουλάχιστον ευθύνης ή ακόμα και θέσεις με επιρροή στην εξουσία, αρκετά νωρίς και για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα. Η Ελευθερία έκφρασης και γνώμης μετατράπηκε σε μια επίφαση ελευθερίας, όπου, βέβαια, δεν υπάρχει ο φόβος του χωροφύλακα, αλλά καιροφυλακτούν οι κάμερες των μέσων, η Παιδεία, με το πρόσχημα της ισότητας στην πρόσβαση για όλους στην Ανώτατη Εκπαίδευση, μετατράπηκε σε μιαν ανούσια συσσώρευση παπαγαλίστικων γνώσεων, με δασκάλους που τελικά έφτασαν να λειτουργούν ως διεκπεραιωτές ύλης, αλλά και αυτή η βολεμένη ζωή, η άνοδος του βιοτικού επιπέδου, το ΨΩΜΙ του συνθήματος, που έγινε παντεσπάνι με τη βοήθεια των δανείων και των χρημάτων από την ένταξή μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, μήπως χρησιμοποιήθηκε για να ενισχυθούν τα άλλα δύο σκέλη του συνθήματος; Τουναντίον, παραδομένοι στην ψευδεπίγραφη ευδαιμονία μας το ρίξαμε έξω, για να βρεθούμε εντελώς απροετοίμαστοι όταν η κρίση μας χτύπησε την πόρτα.
Ταυτόχρονα διαμορφώθηκε μια μυθολογία σχετικά με την ίδια την πράξη αντίδρασης της κατάληψης του Πολυτεχνείου, μυθολογία που, σε κάποιες περιπτώσεις ακύρωσε το όλο εγχείρημα και έγινε αντικείμενο πολιτικής εκμετάλλευσης όχι μόνο από διάφορους πολιτικούς σχηματισμούς (σχεδόν όλους, από όλο το φάσμα της πολιτικής ζωής), αλλά, πρωτίστως, από πολλούς εκ των πρωταγωνιστών που εξαργύρωσαν με πολιτικά οφίτσια και χρηματικές προσόδους εκείνο τον αγώνα τους. Διαμορφώθηκε η εντύπωση ότι το Πολυτεχνείο έριξε τη χούντα από μόνο του. Μπορεί, βέβαια, το Πολυτεχνείο να ακύρωσε στην πράξη την προσπάθεια της χούντας να διαμορφώσει ένα προσωπείο ψευδεπίγραφης δημοκρατίας στην προοπτική μιας «βελούδινης» μετάβασης σε ελεγχόμενο καθεστώς δήθεν δημοκρατίας, αλλά η ίδια η χούντα χρειάστηκε έναν ακόμα χρόνο, δύο επιπλέον πραξικοπήματα (ένα στην Ελλάδα από τον Ιωαννίδη κατά του Παπαδόπουλου και αυτό στην Κύπρο κατά του Μακαρίου) και μια αιματηρή εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο για να πέσει.
Διαμορφώθηκε η εντύπωση ότι η κατάληψη του Πολυτεχνείου από μόνη της έβαλε τις βάσεις αυτής της μεταβολής. Μπορεί η δράση της νεολαίας τότε να αποτέλεσε το έναυσμα, αλλά το ίδιο το Πολυτεχνείο εξελίχθηκε σε κάτι πολύ μεγαλύτερο απ’ ό,τι υπολόγιζαν ακόμα κι αυτοί οι ίδιοι οι εμπνευστές του, με τεράστια λαϊκή συμμετοχή και συμπαράσταση, σε σημείο που να θεωρείται πλέον λαϊκή εξέγερση.
Οι σύγχρονοι μιμητές της επικής εκείνης κατάληψης έχουν καταφέρει να βεβηλώσουν, εκμεταλλευόμενοι τη μυθολογία του γεγονότος, την ίδια του την ουσία. Φτάσαμε να θεωρείται η κατάληψη περίπου έθιμο, να απαξιώνεται στα μάτια της κοινής γνώμης και, το χειρότερο, να ταυτίζεται με πράξεις αντιδημοκρατικές, με βανδαλισμούς, εκφοβισμό όσων έχουν αντίθετη άποψη, ακύρωση της ίδιας της παιδαγωγικής λειτουργίας των σχολείων.
Το «ΨΩΜΙ» του συνθήματος αποτελεί το «όχημα» ακύρωσης της «ΠΑΙΔΕΙΑΣ», και εξουδετέρωσης, τελικά της ίδιας της «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ», αφού οι εκάστοτε κυβερνήσεις επιλέγουν συνήθως τον εύκολο δρόμο του αυταρχισμού, αντί της επιλογής για μεγαλύτερη δημοκρατία στην εκπαίδευση. Τελικά αυτό που μένει είναι οι μνήμες όσων έζησαν τα γεγονότα, κυρίως εκείνων που δε διεκδίκησαν ποτέ δάφνες εξαργύρωσης της παρουσίας τους εκεί. Σ’ αυτούς είναι αφιερωμένοι οι τελευταίοι στίχοι από το ομώνυμο τραγούδι του Διονύση Τσακνή (ενός εκ των αγωνιστών του Πολυτεχνείου): Κρατάω το στόμα μου κλειστό/ τα χείλη μου ματώσανε/ κι αυτοί που μας προδώσανε/ ανέραστοι να μείνουν// Κουφάλες δεν ξοφλήσαμε/ αυτό έχω μόνο να τους πω/ τα όνειρα των εραστών/ δε σβήνουν.
Δείτε εδώ κείμενα του κ.Κωσταβασίλη.