Ο πρόσφατος καταιγισμός διαφημίσεων για τη διαβόητη Μπλακ Φραϊντέη (στα ελληνικά «Μαύρη Παρασκευή» και έχει ενδιαφέρον να αναρωτηθεί κανείς πώς έλαβε το όνομά της αυτή η μέρα) είναι χαρακτηριστικό δείγμα του τρόπου με τον οποίο η διαδικασία πολιτισμικής εξάρτησης συναρτάται με την προσπάθεια οικονομικής εξάρτησης και χειραγώγησης. Είναι επίσης ενδεικτικός του τρόπου με τον οποίο μια κατ’ εξοχήν οικονομικής φύσης (ή τέλος πάντων χρηματικού τύπου) διαδικασία προσπαθεί (ηθελημένα ή αθέλητα δεν έχει σημασία) να διαμορφώσει συνθήκες πολιτισμικής συμπεριφοράς ή ακόμα και δημιουργίας πολιτισμικών ηθών και συνηθειών από το μηδέν.
Αναφέρομαι στη Μπλακ Φραϊντέη και τη σχέση της με τη γιορτή του Θενκσγκίβινγκ στις Ηνωμένες Πολιτείες, κάτι που αξίζει να το σημειώσουμε, δεδομένου ότι η χώρα αυτή, ως κεντρική υπερδύναμη του πλανήτη και χώρα από την οποία εξαρτώμαστε οικονομικά, αποτελεί την πηγή και όλων των προσπαθειών πολιτισμικής εξάρτησης με διάφορα μέσα και τρόπους (τηλεοπτικές σειρές, ταινίες του Χόλιγουντ, τηλεοπτικά παιχνίδια που μεταφέρουν τους ξενόγλωσσους τίτλους και την αντίστοιχη ορολογία τους στην καθημερινότητά μας κ.ο.κ.).
Για να γίνω πιο σαφής, αυτό που πιστεύω είναι ότι με τη συνεχή διαφήμιση της Μπλακ Φραϊντέη, ενός θεσμού που μόλις πρόσφατα εγκαινιάστηκε στη χώρα μας, επιχειρείται όχι μόνο η ενίσχυση της καταναλωτικής διάθεσης των Ελλήνων, αλλά και μια έμμεση επιβολή των ξενόφερτων εθίμων του χαλογουήν και του θενκσγκίβινγκ.
Σε τέτοια περίπτωση, εδραίωσης, δηλαδή εθίμων και συμπεριφορών πολιτισμικού χαρακτήρα, θα έχουμε την πρωτοφανή περίπτωση όπου μια οικονομικής φύσης διαδικασία (θεωρητικά πρόκειται για μια μέρα στην οποία πραγματοποιούνται εξαιρετικά μεγάλες εκπτώσεις και ταυτίζεται με την Παρασκευή αμέσως μετά το Θενκσγκίβινγκ των Αμερικανών, αλλά στη χώρα μας και παγκοσμίως έχει επεκταθεί η εφαρμογή των εκπτώσεων της Μπλακ Φραϊντέη σε όλη την εβδομάδα που προηγείται) δεν ακολουθεί την πολιτισμική, όπου ένα έθιμο (π.χ. ο εορτασμός των Χριστουγέννων) επιβάλλει καταναλωτική συμπεριφορά και ορίζει οικονομικούς όρους (σε σημείο μάλιστα να μην έχει φτάσει ακόμη ο Νοέμβριος στη μέση του και οι διαφημιστές να μας καλούν να γιορτάσουμε τα Χριστούγεννα που θέλουν ακόμα ενάμιση μήνα!), αλλά την επιβάλλει! Η εκπτωτική εβδομάδα της Μπλακ Φραϊντέη θα οδηγήσει στην αποδοχή και του Χαλογουήν και του θενκσγκίβινγκ, έτσι ώστε να υπάρχουν περισσότερες αφορμές και λόγοι για κατανάλωση.
Είναι αυτό που ο Γερμανός φιλόσοφος Γιούργκεν Χάμπερμας ονομάζει «αποικιοποίηση του βιοκόσμου από την κυρίαρχη εργαλειακή λογική του οικονομικού συστήματος». Μ’ άλλα λόγια, σύμφωνα με το Γερμανό διανοητή τα οικονομικά συμφέροντα διαμορφώνουν μια καταναλωτική λογική την οποία χρησιμοποιούν ως εργαλείο για να επιβληθούν και να κυριαρχήσουν στην καθημερινότητά μας (βιόκοσμος) εδραιώνοντας κατά κάποιον τρόπο μια «αποικία», εφόσον πια ακόμα και γιορτές που κανονικά δεν θα υπήρχαν σε μια κοινωνία τώρα θα εδραιωθούν για να εξυπηρετηθεί το οικονομικό σύστημα και να αυξηθούν τα κέρδη του.
Αυτή η απόπειρα βέβαια, με μια πρώτη ματιά μπορεί να φαίνεται ως κάτι θετικό, όμως αν μελετηθεί σε μεγαλύτερο βάθος, θα παρατηρηθεί πως περιλαμβάνει μια σειρά «λάκκους στη φάβα». Καταρχήν παρατηρείται κίνδυνος σε ό,τι αφορά τον εθνικό πολιτισμικό θησαυρό. Με την επικράτηση των ισχυρότερων οικονομικά κρατών, είναι πολύ πιθανό οι παραδόσεις των ασθενέστερων να επηρεαστούν αρνητικά. Αυτό, φυσικά είναι ένα θέμα που αξίζει να συζητηθεί, εάν σκεφτεί κανείς ότι τα ήθη και τα έθιμα του κάθε πολιτισμού αντικατοπτρίζουν τις αξίες και την ιστορία του, κάτι που, εφόσον ένας λαός δεν διαθέτει, τον κάνει κενό και αδύναμο. Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να προστεθεί πως η υιοθέτηση ίδιων παραδόσεων από διάφορα κράτη οδηγεί στην πολιτισμική κλωνοποίηση.
Ο κόσμος, ωστόσο, είναι πιο ζωντανός και χαρούμενος χάρη στη διαφορετικότητα, που δίνει χρώμα στη βαρετή καθημερινή ζωή και κάνει το κάθε κράτος να ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα. Οι χώρες με τη μεγαλύτερη επιρροή στον κόσμο, θα έχουν επίσης τον έλεγχο του πολιτικού καθεστώτος και μέσω του ελέγχου του εμπορίου θα έχουν άμεση επίδραση στην οικονομία των λιγότερο ανεπτυγμένων κρατών. Αυτή η πολιτική και οικονομική εξάρτηση, όπως είναι φυσικό, οδηγεί σε συγκρούσεις στο εσωτερικό του εξαρτημένου κράτους, απειλώντας την γενική ειρήνη και την παγκόσμια δημοκρατία, πιθανότατα επηρεάζοντας τις σχέσεις μεταξύ και άλλων εμπλεκόμενων χωρών.
Με τον τρόπο αυτό οδηγούμαστε με σχεδόν μαθηματική ακρίβεια στον πιθηκισμό των ξένων προτύπων, την άκριτη αποδοχή και υιοθέτηση ξενικών εθίμων και συμπεριφορών, τελικά την ποδηγέτηση και τη χειραγώγηση από τις μεγάλες δυνάμεις που ελέγχουν το παγκόσμιο εμπόριο, με στόχο την όλο και μεγαλύτερη αύξηση των κερδών τους χωρίς να νοιάζονται για το κόστος σε ανθρώπινες ζωές ή πολιτισμική συγκρότηση.
Πριν όμως καταλήξουμε σε καμία τέτοια ακρότητα, ας έχουμε στο νου μας αυτό που επισημαίνει ο δημοσιογράφος Π. Μεθενίτης στην ιστοσελίδα News 247: «σύμφωνα με μία εκδοχή η μέρα αυτής (Μαύρη Παρασκευή) της καταναλωτικής φρενίτιδας πήρα την ονομασία της στην Αμερική, όταν την επομένη του της Ημέρας των Ευχαριστιών, οι δουλέμποροι ξεστοκάρανε, πουλώντας όσο-όσο τους Αφρικανούς σκλάβους που τους είχαν μείνει στις αποθήκες ενόψει του Χειμώνα, ώστε την Άνοιξη, με τον καλό καιρό, να σαλπάρουν για να προμηθευτούν φρέσκο εμπόρευμα.
Ας έχουμε αυτό στο μυαλό μας καθώς ποδοπατιόμαστε και διαγκωνιζόμαστε και συνωθούμαστε για να αγοράσουμε ένα φτηνό ρούχο, κινητό ή τάμπλετ. Κι ας θυμηθούμε επίσης την πρώτη στροφή από το Θούριο του Ρήγα Φεραίου, που, αλίμονο, παραμένει επίκαιρος τόσους αιώνες μετά τη σύνθεσή του: «Κάλλιο είναι μιας ώρας ελεύθερη ζωή, παρά σαράντα χρόνους σκλαβιά και φυλακή.»