Η είδηση μάλλον πέρασε «στα ψιλά», μέσα στον καταιγισμό σοβαρών αλλά και ασήμαντων γεγονότων που κατακλύζουν την καθημερινότητά μας, από την εξέλιξη της πανδημίας, μέχρι το θάνατο του εμβληματικού Αλέκου Φασιανού, ενός από τους τελευταίους σπουδαίους Έλληνες ζωγράφους του 20ου αιώνα. Ωστόσο, αν το καλοσκεφτούμε, αποτελεί μια αρκετά σημαντική είδηση και αξίζει να την προσέξουμε λίγο περισσότερο, για να καταλάβουμε πώς και με ποιο τρόπο επηρεαζόμαστε από φαινόμενα που εκ πρώτης όψεως φαίνεται να μη μας αφορούν καν. Αντιγράφω από την ιστοσελίδα iefimerida.gr: «Τα «ίχνη» της έκρηξης τους υποθαλάσσιου ηφαιστείου κοντά στην Τόνγκα του Ειρηνικού, έφτασαν και στη χώρα μας. Πολλοί μετεωρολογικοί σταθμοί του δικτύου του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών-meteo κατέγραψαν τη διακύμανση της ατμοσφαιρικής πίεσης που σχετίζεται με την έκρηξη του ηφαιστείου της νήσου Τόνγκα στον Ειρηνικό, η οποία σημειώθηκε στις 07:10 το πρωί του Σαββάτου 15/01 ώρα Ελλάδας. Στις 10 το βράδυ του Σαββάτου η ατμοσφαιρική πίεση στην Ελλάδα ανέβηκε ξαφνικά κατά 2 μονάδες (hPa) και αμέσως υποχώρησε κατά 4 μονάδες, μέχρι να ισορροπήσει εκ νέου.»
Πρόκειται για μια ανεπαίσθητη μεταβολή στις ατμοσφαιρικές πιέσεις, η οποία, όμως, διαμορφώνει τις δικές της συνέπειες στα υψηλότερα στρώματα της ατμόσφαιρας, με οτιδήποτε μπορεί να σημαίνει αυτό για τη διαμόρφωση του κλίματος σε μια περιοχή. Κι όσο κι αν αυτό δε δείχνει ανησυχητικό, ας μην επαναπαυόμαστε, αλλά ας έχουμε κατά νου το περίφημο «φαινόμενο της πεταλούδας». Το φαινόμενο της πεταλούδας είναι μια ποιητική μεταφορά, στη θεωρία του χάους για το φαινόμενο της ευαίσθητης εξάρτησης ενός συστήματος από τις αρχικές συνθήκες. Σύμφωνα με μια από τις διατυπώσεις, λέγεται ότι «αν μια πεταλούδα κινήσει τα φτερά της στον Αμαζόνιο, μπορεί να φέρει βροχή στην Κίνα». Διαφορετικές παραλλαγές εκφράζουν ουσιαστικά την ίδια ιδέα: μια απειροελάχιστη μεταβολή στη ροή των γεγονότων οδηγεί, μετά από την πάροδο αρκετού χρόνου, σε μια εξέλιξη της ιστορίας του συστήματος δραματικά διαφορετική από εκείνη που θα λάμβανε χώρα, αν δεν είχε συμβεί η μεταβολή. Η ταχύτητα, δε, με την οποία ο αντίκτυπος μιας έκρηξης στην άλλη πλευρά του κόσμου έφτασε στην περιοχή μας, θα πρέπει να μας προβληματίζει για τις επιπτώσεις που μπορεί να έχουν πολύ πιο σοβαρά φαινόμενα, όπως η ατμοσφαιρική ρύπανση και η κλιματική αλλαγή.
«Όπως φαίνεται από την έρευνα, η ατμοσφαιρική ρύπανση προκαλεί πολύ περισσότερους θανάτους ακόμα και από πανδημίες όπως αυτή του Covid-19», δηλώνει ο διευθυντής του Εθνικού Κέντρου Περιβάλλοντος». Όπως αναφέρει η καθηγήτρια κα Κατσούγιαννη, οι κάτοικοι των μεγάλων αστικών κέντρων θα ωφεληθούν σημαντικά αν οι συγκεντρώσεις των ρύπων μειωθούν στα επίπεδα που συνιστώνται από την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας». Ως προς την επίδραση της κλιματικής αλλαγής στην υγεία των πολιτών τα αποτελέσματα της έρευνας προβλέπουν σύμφωνα με τις πλέον μετριοπαθείς προβλέψεις, ότι ο αριθμός ημερών με ισχυρή θερμική επιβάρυνση για τον πληθυσμό της Αθήνας αναμένεται να αυξηθεί κατά 50% στο εγγύς μέλλον, με περαιτέρω αύξηση μέχρι τα τέλη του 21ου αιώνα, σε σύγκριση με την περίοδο αναφοράς 1961-1990. Όπως αναφέρουν οι επιστήμονες, «τα αποτελέσματα της μεγάλης πλειοψηφίας των κλιματικών μοντέλων, συμφωνούν στο ότι η Νότια Ευρώπη αναμένεται να είναι από τις περιοχές του πλανήτη που θα πληγούν ιδιαίτερα από τα ισχυρά κύματα ζέστης, ενώ διαπιστώνεται και ισχυρή τάση για άνοδο της ξηρασίας στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου. Κατά συνέπεια και η Ελλάδα είναι από τις χώρες οι οποίες θα πρέπει να βρίσκονται σε επιφυλακή για την αντιμετώπιση πιθανών ακραίων περιστάσεων που μπορεί να πλήξουν καίρια την υγεία των πολιτών αλλά και τομείς της οικονομικής δραστηριότητας».
Το σίγουρο είναι ότι εκείνοι που είναι ήδη φτωχοί και ευάλωτοι θα συνεχίζουν να πλήττονται δυσανάλογα. Ολοένα και περισσότερο η γη θα γίνεται πολύ ξηρή για να καλλιεργηθεί, τα σπαρτά θα ξεραίνονται, η αυξανόμενη στάθμη της θάλασσας θα διαβρώνει τα παραθαλάσσια εδάφη, οι πόροι της ζωής θα εξαφανιστούν. Οι εκπομπές άνθρακα έχουν ανθρώπινες και περιβαλλοντικές συνέπειες. Στο βαθμό που οι μεγάλες βιομηχανικές χώρες συνεχίζουν να εκπέμπουν ρυπογόνα αέρια που συντελούν στο «φαινόμενο του θερμοκηπίου», τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα της ζωής, της ασφάλειας, του φαγητού, της Υγείας εκατομμυρίων φτωχών ανθρώπων του κόσμου θα συνεχίζουν να παραβιάζονται. Επειδή η κλιματική αλλαγή αντιπροσωπεύει μια νέα και άνευ προηγουμένου απειλή για τα ανθρώπινα δικαιώματα, το διεθνές δίκαιο περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων και οι σχετικοί οργανισμοί πρέπει να εξελιχθούν, ώστε να προστατεύσουν αυτά τα δικαιώματα. Εκείνο όμως που είναι το πλέον σημαντικό είναι να αναλάβουν τα κράτη άμεση δράση, ώστε να αποφευχθούν σοβαρότερες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Όπως αναφέρει ο Κορνήλιος Καστοριάδης, «θα έπρεπε να θέλουμε µια κοινωνία στην οποία οι οικονομικές αξίες θα έχουν παύσει να κατέχουν κεντρική θέση, όπου η οικονομία θα έχει γίνει ένα απλό µέσο του ανθρώπινου βίου και όχι ύστατος σκοπός. Θα έπρεπε, ακόμα, από εδώ και εμπρός οι άνθρωποι στις πλούσιες χώρες να δεχτούν ένα αξιοπρεπές αλλά λιτό βιοτικό επίπεδο και να παραιτηθούν από την ιδέα ότι ο κεντρικός στόχος της ζωής τους είναι να αυξάνεται η κατανάλωσή τους κατά 2 µε 3% το χρόνο. Για να το δεχτούν αυτό, θα έπρεπε κάτι άλλο να δίνει νόημα στη ζωή τους. Αυτό το άλλο είναι η ανάπτυξη των ανθρώπων αντί για την ανάπτυξη των σκουπιδοπροϊόντων. Αυτό, βέβαια, θα απαιτούσε µια άλλη οργάνωση της εργασίας, η οποία θα έπρεπε να παύσει να είναι αγγαρεία, και να γίνει πεδίο προβολής των ικανοτήτων του ανθρώπου˙ µια αληθινή δημοκρατία που θα συνεπαγόταν τη συμμετοχή όλων στη λήψη των αποφάσεων˙ µια άλλη οργάνωση παιδείας, ώστε να διαπλάθονται πολίτες ικανοί ¨να άρχουν και να άρχονται βάσει των νόμων¨». Αυτοί είναι οι στόχοι που θα έπρεπε να θέτουμε για το μέλλον. Πολύ, φοβάμαι, όμως, ότι δεν έχουμε ούτε τη βούληση ούτε τη δυνατότητα να το κάνουμε.
Γράφει ο
Κώστας Κωσταβασίλης