Δεσπότης: η λέξη που σήμερα αντιπροσωπεύει τον προκαθήμενο μιας Μητρόπολης, με έντονα θρησκευτικό περιεχόμενο, την περίοδο των τελευταίων αιώνων της βυζαντινής αυτοκρατορίας έχει κοσμικό χαρακτήρα, καθώς αποτελεί τον τίτλο του ηγεμόνα ενός κράτους που, με έδρα την Άρτα, έμελλε να σταθεί σταθμός στην ιστορία του τόπου: του Δεσποτάτου της Ηπείρου. Γέννημα των πολιτικών μεταβολών που επέφερε στον ελλαδικό χώρο η κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης από τους σταυροφόρους της τέταρτης σταυροφορίας το 1204, ιδρυμένο από τον Μιχαήλ Α΄ Άγγελο Κομνηνοδούκα, συγγενή των βυζαντινών αυτοκρατόρων και διοικητή ως τότε της Πελοποννήσου, το κράτος αυτό δεν περιορίστηκε στα στενά όρια της Ηπείρου, αλλά σταδιακά επεκτάθηκε από το Δυρράχιο ως τη Ναύπακτο περιλαμβάνοντας κάποιες εποχές και τμήματα της Θεσσαλίας και των Επτανήσων. Αποτέλεσε έτσι, μαζί με τα άλλα ελληνικά κράτη της εποχής (αυτοκρατορία της Νίκαιας, αυτοκρατορία της Τραπεζούντας, Δεσποτάτο του Μυστρά), την εστία διατήρησης του Ελληνισμού και της ορθόδοξης πίστης σε αντίξοους καιρούς. Ακόμα και όταν κλείνει η περίοδος της δυναστείας των Κομνηνοδουκάδων και το δεσποτάτο είτε γίνεται τμήμα της βυζαντινής Επικρατείας είτε περνά στα χέρια Ιταλών (Orsini, Tocco), Αλβανών (Μπούα, Σπάτα) ή Σέρβων ηγεμόνων, το δεσποτάτο στάθηκε για έναν ακόμα αιώνα σχεδόν η κρατική εκείνη οντότητα που συσπείρωνε τους Ηπειρώτες και ειδικά τους αρτινούς διαμορφώνοντας έτσι προϋποθέσεις ανάπτυξης εθνικής συνείδησης, πράγμα πολύτιμο στα μαύρα χρόνια της σκλαβιάς που ακολούθησαν. Το γεγονός όμως που καθιστά το δεσποτάτο της Ηπείρου ξεχωριστό είναι ότι η γεωπολιτική του θέση δεν ευνοούσε την ανάπτυξη και διατήρηση του. Ευρισκόμενο στα δυτικά της Ελλάδας, απέναντι σχεδόν από την Ιταλία, έδρα της καθολικής εκκλησίας και της παπικής επιρροής και στα νότια της ανερχόμενης τότε Σερβίας του Στέφανου Δουσάν, το κράτος αυτό, με κέντρο την Άρτα, έγινε, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά στο βιβλίο του ο φιλόλογος Κ. Γιαννέλος, «ο προμαχώνας του Ελληνισμού κατά της λατινοκρατίας και του σλαβισμού» χαρακτηριζόμενο δίκαια ως «κυματοθραύστης της Ελλάδος και της Ορθοδοξίας στις αρπακτικές βλέψεις ποικίλων κατά καιρούς ξένων επιδρομέων, αλλά και του παπισμού». Η ζωή του δεσποτάτου κρατά περίπου δυόμισι αιώνες μέχρι την οριστική επικράτηση των Τούρκων το 1449. Ωστόσο, κι αν ακόμα δεν κατόρθωσε να αντέξει στην τουρκική επιδρομή, η συμβολή του στη διατήρηση του ελληνικού Πνεύματος και της ορθόδοξης πίστης, στοιχείων που αποτέλεσαν τον συνεκτικό κρίκο των Ελλήνων στις δύσκολες ώρες της σκλαβιάς, ήταν καταλυτική, με αποτέλεσμα να καταλαμβάνει ένα ιδιαίτερο κεφάλαιο στην ελληνική ιστορία.
Ακριβώς σ’ αυτήν την πολυσήμαντη και αφανώς σπουδαία παρουσία και συμβολή του Δεσποτάτου της Ηπείρου στη διατήρηση της ελληνικότητας στην περιοχή κατά την ύστερη βυζαντινή περίοδο στα χρόνια του 13ου και 14ου αιώνα, ήταν αφιερωμένη η εκδήλωση που διοργάνωσαν από κοινού ο Μουσικοφιλολογικός Σύλλογος Άρτης «Ο ΣΚΟΥΦΑΣ», με το Ινστιτούτο Έρευνας και Μελετών «Θουκυδίδης», στην πνευματική στέγη του «ΣΚΟΥΦΑ», το Σάββατο που μας πέρασε, με ομιλητές την κα Έφη Συγκέλλου, επίκουρη καθηγήτρια Βυζαντινής ιστορίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και τον κο Γιώργο Καραμπελιά, συγγραφέα. Η κα Συγκέλλου, με λόγο περιεκτικό, επιστημονικά τεκμηριωμένο, προσιτό στο μέσο ακροατή, χωρίς να απαιτείται ιδιαίτερη επιστημονική κατάρτιση, παρουσίασε την πορεία του Δεσποτάτου στο χρόνο και το χώρο και την πολιτική του συγκρότηση, από την περίοδο της ίδρυσής του από τον Μιχαήλ Α΄ Άγγελο Κομνηνοδούκα, μέχρι τη δολοφονία του τελευταίου των Κομνηνοδουκάδων, Θωμά και τη μετάβαση της ηγεσίας του Δεσποτάτου σε μη ελληνικούς οίκους. Μίλησε για τις πολυποίκιλες διπλωματικές ενέργειες των ελλήνων Δεσποτών, προκειμένου να διασφαλίσουν την ύπαρξη και την ακεραιότητα του κράτους τους, κάνοντας λόγο και για την τακτική των επιγαμιών των θυγατέρων τους με Δυτικούς ηγεμόνες (των οίκων των Ανζού ή των Ορσίνι), αναφέρθηκε στις κομβικές μάχες (Κλοκοτινίτσας, Παφλαγονίας κ.α.) που σφράγισαν τη μοίρα και την πορεία του κράτους της Ηπείρου και έκλεισε με την «κληρονομιά» που άφησε πίσω του ο τελευταίος ηγεμόνας Κάρολος Τόκο. Ο κος Καραμπελιάς τοποθέτησε την ίδρυση του Δεσποτάτου στο ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο, μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους το 1204, και την προσπάθεια των «Λατίνων» να διαμελίσουν τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία μεταξύ των μελών τους, χαρακτήρισε την όλη αυτή προσπάθεια ως την πρώτη αποικιοκρατική απόπειρα των Δυτικών, και τόνισε τη σημασία της διαμόρφωσης του Δεσποτάτου της Ηπείρου ως του πρώτου ελληνικού κράτους στον ελλαδικό χώρο, εκείνη την περίοδο. Αναφέρθηκε στις προσπάθειες για ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης από τον Θεόδωρο Κομνηνοδούκα, και επισήμανε το γεγονός ότι το Δεσποτάτο της Ηπείρου αποτέλεσε χώρο αντίστασης του ελληνισμού και της ορθοδοξίας απέναντι στις πολλές και ποικίλες πιέσεις που δεχόταν από τους εχθρούς του τόσο εξ Ανατολών όσο και από τα Δυτικά. Μίλησε για το συνεκτικό κρίκο αυτής της αντιστασιακής διάθεσης, την ορθόδοξη πίστη και την ελληνική γλώσσα, και εξήρε την πολιτιστική και κοινωνική δράση κυρίως της Αγίας Θεοδώρας, αλλά και των λογίων που πέρασαν από το κράτος αυτό (Απόκαυκος, Βαρδάνης, Χωματιανός). Τέλος ανέδειξε τις επιδράσεις που ασκεί η παρουσία του Δεσποτάτου στη λογοτεχνία, αλλά και στην ιστορική πορεία του τόπου, εφόσον από την ηπειρωτική γη προήλθε και ο νους που συνέλαβε την ιδέα της προετοιμασίας της επανάστασης του 1821 και της εθνικής παλιγγενεσίας, ο Νικόλαος Σκουφάς.
Το κοινό, που γέμισε την αίθουσα του «ΣΚΟΥΦΑ», δεν εγκατέλειψε τις θέσεις του, και ακολούθησε σύντομος αλλά εποικοδομητικός διάλογος. Όλοι ευχήθηκαν η εκδήλωση αυτή να έχει και ανάλογη συνέχεια.
Δείτε εδώ κείμενα του κ.Κωσταβασίλη.